Nu de temperaturen ‘s zomers zo oplopen, vliegen ijsjes en verkoelde drankjes als zoete broodjes over de toonbank en maken airco’s overuren. Heerlijk natuurlijk, zo’n koel drankje of een slaapkamer waarin je ‘s nachts niet wegdrijft in je bed. Helaas hebben ze ook hun nadelen: het elektriciteitsgebruik rijst de pan uit en dat heeft zijn effect op onze planeet. De vraag is nu: kunnen we in de natuur ideeën vinden om koud water te ‘oogsten’ of ijs te maken, zonder dat daar elektriciteit aan te pas komt?
Water oogsten in de woestijn
Het antwoord is: Ja zeker. Water is van essentieel belang voor vrijwel elke plant en elk dier. En elk heeft een eigen manier om eraan te komen, afgestemd op de omgeving waarin het leeft. Een bekerplant vangt regenwater op in zijn kelk, een eik onttrekt het uit de grond en een eland drinkt het uit een natuurlijk waterplek.
Woestijndieren gebruiken weer andere strategieën om ervoor te zorgen dat ze genoeg water binnenkrijgen en niet uitdrogen. De kameel bijvoorbeeld, draagt de oplossing hiervoor in zijn neus. Een woestijnkever die in de Namib leeft – de droogste woestijn ter wereld – oogst water met behulp van zijn bobbelige vleugels terwijl verschillende vetplanten juist gladde, waxachtige bladeren inzetten. Dat er van hun iets te leren valt over het oogsten of vasthouden van vocht is dus niet zo’n gekke gedachte. Maar het zijn niet alleen dieren of planten die ons op ideeën kunnen brengen om slimme oplossingen te bedenken.
Warmte uitstraling en condensatie
Wil je inspiratie opdoen uit de natuur, kijk dan ook eens naar natuurlijke processen, zoals warmte-uitstraling in de nacht en condensatie. Dat laatste ken je misschien zelfs wel vanuit je eigen slaapkamer: waterdruppels die je op een koude winterochtend aan de binnenkant van je raam ziet en die je kunt oogsten zonder dat je er iets voor hebt hoeven te doen. Het water op je raam komt vrij uit de warme lucht in je kamer en de lucht die je ‘s nachts hebt uitgeademd. Warme lucht bevat namelijk meer vocht dan koude lucht.
’s Nachts koelt het buiten af. Vooral bij een heldere nacht gaat er veel warmte verloren door uitstraling, het stijgt op en verdwijnt als het ware in de lucht. In je slaapkamer, zeker als die goed geïsoleerd is, is de lucht warmer dan de koude buitenlucht. Je raam, die de scheiding vormt tussen binnen en buiten, koelt af. De warme lucht dichtbij je raam koelt daardoor ook af en verliest minuscule waterdruppeltjes in de vorm van condens tegen je raam.
IJsmaken in de woestijn
Het principe van uitstraling is al eeuwenlang bekend. De oude Perzen maakten er al gebruik van om ijs temaken, midden in de woestijn. Ze benutten de sterke uitstraling van warmte tijdens heldere, winterse nachtenen bouwden hiervoor ondiepe vijvers die deels ommuurd waren. Overdag lagen die dankzij de muren in de schaduw en ’s nachts waren ze hierdoor beschermd tegen warme winden. Wanneer ze ’s nachts met water werden gevuld, koelde dit door de sterke uitstraling zo ver af dat het bevroor. Vroeg in de ochtend werd het ijs ‘geoogst’ en opgeslagen in het ijshuis dat middels dikke muren goed geïsoleerd was.
Afgestemd op je omgeving
Bij het maken en bewaren van het ijs kwam geen elektriciteit aan te pas. De truc van de Perzen zat hem erin om slim gebruik te maken van de natuurlijke omstandigheden in hun omgeving. Afgestemd zijn op je omgeving is een van de ‘leefregels’ die we terugvinden bij planten en dieren. Net als het recyclen van grondstoffen en zuinig omgaan met materiaal en energie. Het zijn stuk voor stuk principes waarmee ze de kans op overleven zo groot mogelijk maken. Daarmee zijn het ook voor ons handvatten en richtlijnen die ons kunnen helpen om goed met de aarde om te gaan en een gezonde wereld achter te laten voor toekomstige generaties. Wil je hier meer over weten? Lees dan mijn boek De bionische vogel dat begin 2023 uitkomt.
Wil je meer weten over het ijshuis van de Perzen? Kijk dan o