Een nijlpaard uit Afrika lachte eens breed
blij met het over zijn lijf gutsende zweet
Anders dan toeristen
die dit middel misten
hoefde hij niet te smeren met zonnebrand en Deet
Dat gaat gesmeerd! Of niet?
Zonnebrandcrème; wie kent het niet? Of je nou kiest voor factor dertig, veertig of vijftig, we smeren er met z’n allen flink op los om ons te beschermen tegen de zon. Niet alleen tegen het verbranden. Maar ook tegen uv-straling, aangezien die veel huidschade en ellende kan aanrichten. En daar zit niemand op te wachten.
Toch is niet iedereen blij met zonnebrandcrèmes. Zo moet je in steeds meer natuurgebieden eerst goed douchen om het af te spoelen voor je het water in gaat, omdat sommige uv-filters in deze crèmes hartstikke schadelijk zijn voor de natuur. Zo tast het filter oxybenzone koraal aan en schaadt het de ontwikkeling en voortplanting van zeedieren.
‘Wat maakt dat kleine beetje zonnebrand op mijn lijf nou uit voor die enorme oceaan?’ Nou, meer dan je denkt. Als je het water van zesenhalve olympische zwembaden bij elkaar doet en daar één druppel van het uv-filter oxybenzone bij doet, heb je al genoeg om koralen te laten verbleken. En precies dát filter zit in heel veel zonnebrandcrèmes. Volgende keer toch eerst het etiket maar even lezen.
We hebben dus een bescherming tegen de zon nodig die de natuur níét aantast. Tijd om af te kijken bij de natuur. Hoe beschermen planten en dieren zich eigenlijk tegen de zon? En waarom is het nijlpaard uit de limerick zo in zijn nopjes met zijn zweet?
Van alle markten thuis
Planten en dieren in warme gebieden als de Afrikaanse savanne beschermen zich elk op hun eigen manier tegen de zon. Sommige dieren zoeken tijdens de warmste uren van de dag een schaduwrijke plek op onder een boom of graven zich in; andere, zoals nijlpaarden, zoeken de koelte van het water. Olifanten besproeien zichzelf met modder, waarmee ze zichzelf zowel tegen uv-straling als tegen insectenbeten beschermen.
Schapen en lama’s dragen hun bescherming met zich mee. Hun wollen vacht doet je misschien eerder aan een warme wintertrui denken dan aan een zomerse outfit, maar die vacht houdt wel mooi een deel van de zonnestraling tegen. Woestijnslakken hoeven ook maar weinig moeite te doen om de zon te ontwijken: ze kruipen gewoon hun huisje in, dat een deel van het zonlicht weerkaatst. Dankzij het isolerende luchtlaagje tussen de schelp en de slak heeft hij het overdag lekker koel, en koelt hij ’s nachts niet al te erg af. Goed voor elkaar, dus.
Nog zo’n mooi voorbeeld: de edelweiss, een wit bloemetje dat je hoog in de bergen kunt vinden, heeft kleine haartjes op haar blaadjes. En die beschermen niet alleen tegen de uv-straling van de zon, maar ook tegen extreme kou. Alleen de hoeveelheid straling die het plantje nodig heeft om te groeien, komt erdoorheen. Slim, toch?
Bij onze mede-aardbewoners kunnen we dus genoeg inspiratie vinden voor een natuurlijke zonbeschermer. Maar geen van de voorbeelden die we net hebben bekeken, kunnen we makkelijk op onszelf toepassen. We willen in de zomer immers niet in een wollen trui gaan lopen, en om nou weg te kruipen in een schelp als het buiten 25 graden is… Het doel is juist een middeltje waarmee we onbezorgd van de zon kunnen genieten.
Nijlpaardzweet op je gezicht
Wetenschappers die net als wij op zoek waren naar een natuurlijkere vorm van zonnebrandcrème, kwamen uit in Afrika. Ze vonden hun inspiratie in de poriën van het grote, logge lijf van het nijlpaard. Om precies te zijn: in zijn zweet. De wetenschappers ontdekten namelijk iets opmerkelijks: waar er rond koeien en giraffen vaak een zwerm vliegen rondhangt, hebben nijlpaarden daar helemaal geen last van. Hoe kan dat? vroegen ze zich af. Ruiken nijlpaardenpoep en -zweet soms niet lekker genoeg voor insecten?
Wat bleek: nijlpaardzweet is een soort alles-in-een-huidverzorgingsmiddel. Het bevat deeltjes die vliegen op afstand houden en neemt ook de schadelijke uv-stralingen op die huidverbranding en bepaalde vormen van huidkanker kunnen veroorzaken. Daarnaast werkt het zweet verkoelend, net als bij ons. En ook dat is natuurlijk heel welkom in de brandende zon. En alsof dat allemaal nog niet genoeg is, werkt het óók nog ontsmettend en schimmeldodend, waardoor het huidwondjes helpt genezen. Natuurvriendelijke zonnebrand bestaat dus gewoon – en je krijgt er zelfs nog allerlei extraatjes bij op de koop toe.
Als je een druppel nijlpaardzweet op je huid zou leggen, hoef je het niet uit te smeren. Dankzij een bepaald stofje verspreidt het zich vanzelf. Is dat even handig! En het zweet maakt je huid ook iets donkerder. Mooi meegenomen als je graag bruin van vakantie terugkomt.
Smeer je bruin
Maar ja, hoe kom je nou aan nijlpaardzweet? En wil je überhaupt wel iets op je lijf smeren wat vies ruikt? Waarschijnlijk niet, en dat is precies de reden dat de wetenschappers besloten de belangrijkste delen van het zweet na te maken en er zelf een lekkere geur aan toe te voegen. Of dat al gelukt is, dat weet ik nog niet. Maar het zou dus zomaar kunnen dat je deze zomer met een tube nijlpaardzweet het strand op gaat.
Eindnoot
Volgens onderzoekers van de WUR is oxybenzone (benzophenone-3) een van de schadelijke uv-filters die koraal aantasten. Zonnebrandcrèmes waar zink en/of titanium in zitten, zouden milieuvriendelijker zijn.